Người xây cầu thầm lặng

Từ kỳ nghỉ Giáng sinh cùng gia đình tại Thung lũng Silicon, Phạm Đức Trung Kiên, một nhà đầu tư khiếm thị được biết đến như “người xây cầu nối giữa Hoa Kỳ và Việt Nam,” chia sẻ suy nghĩ của mình về nền giáo dục Việt Nam.

Vào mùa xuân năm 2003, ông Kiên được Chính phủ Hoa Kỳ giao nhiệm vụ thành lập Quỹ Giáo dục Việt Nam (VEF) trao tặng học bổng cho những sinh viên Việt Nam xuất sắc nhất để họ có cơ hội tham gia chương trình đào tạo sau đại học tại Hoa Kỳ. Để thực hiện điều này, ông đã đi lại giữa hai quốc gia để đảm bảo chương trình diễn ra một cách suôn sẻ và hiệu quả.

Hiện nay, Kiên là Chủ tịch và Đồng sáng lập tổ chức The Vietnam Foundation (VNF), một tổ chức phi lợi nhuận tại Hoa Kỳ cung cấp hỗ trợ giáo dục cho người Việt Nam. Là một nhà đầu tư kinh doanh nổi tiếng tại Việt Nam, ông cũng là Cố vấn cấp cao cho công ty quỹ tư nhân TPG (75 tỷ đô la toàn cầu) và đã đầu tư vào các doanh nghiệp quốc gia như Vinamilk, FPT, Masan, VMG, và nhiều cái khác.

Ngoài ra, ông là Phó Chủ tịch và Cổ đông sáng lập của Topica, công ty giáo dục trực tuyến hàng đầu tại Việt Nam, và cũng là Cố vấn cho GotIt!, một startup nổi bật tại Thung lũng Silicon.

Ông Kiên tốt nghiệp cử nhân ngành Tiếp thị quốc tế từ Đại học Colorado Boulder, có bằng MBA và bằng Thạc sĩ từ Đại học Stanford nổi tiếng, nơi ông được vinh danh là một trong 100 cựu sinh viên xuất sắc nhất trong 100 năm đầu tiên của trường.

Hiện đang cư trú tại Thành phố Hồ Chí Minh với vợ và ba con, ông đã trở về Hoa Kỳ vào những ngày cuối năm 2016 để dành kỳ nghỉ Giáng sinh cùng gia đình.

Anh đã trở nên nổi tiếng với việc “kết nối giáo dục Việt Nam và Hoa Kỳ.” Điều này bắt đầu từ khi nào?

Có thể nói rằng giáo dục là niềm vui trong suốt khoảng thời gian thanh xuân của tôi. Niềm tin của tôi vào giáo dục đến từ nền tảng mà bố mẹ, gia đình, giáo viên và xã hội Việt Nam đã đưa ra cho tôi trong 18 năm đầu đời, trước khi tôi có cơ hội đến Hoa Kỳ vào mùa thu năm 1977.

Ở Hoa Kỳ, tôi may mắn gặp được những người tốt bụng đã khích lệ và hướng dẫn tôi trong suốt quá trình học tập. Hiểu rõ tầm quan trọng của giáo dục đối với sự phát triển cá nhân, tôi nhận ra mình có nghĩa vụ giúp đỡ thanh niên Việt Nam có cơ hội được học tập cả trong nước và tại các trường đại học hàng đầu ở Hoa Kỳ. Từ nhận thức này, ý tưởng đã xuất hiện và sau đó là hành động. Kể từ đó, tôi đã nỗ lực xây dựng cầu nối giữa hệ thống giáo dục ở Việt Nam và Hoa Kỳ.

Tôi biết rằng anh đã làm nhiều công việc, từ công việc tay chân đến việc hỗ trợ các quan chức cấp cao tại Nhà Trắng. Liệu bất kỳ kinh nghiệm nào đó có ảnh hưởng đến VEF không?

Có lẽ do tinh thần lạc quan của tôi, tôi luôn tìm thấy những khía cạnh thú vị và đáng giá trong công việc của mình. Tuy nhiên, điều quan trọng nhất là nhìn thấy niềm tin của mình trở thành hiện thực và được khẳng định thông qua các kết quả tích cực.

Khi tôi bắt đầu chương trình VEF, mọi người đều rất hoài nghi vì họ nghĩ rằng sinh viên Việt Nam không đủ khả năng để đỗ vào các trường đại học hàng đầu của Hoa Kỳ như MIT, Harvard, Stanford hay Berkeley. Sự bi quan đó đến từ những người có nhiều năm kinh nghiệm trong giáo dục, và họ đều nói rằng chương trình của chúng tôi sẽ thất bại trước khi nó thậm chí bắt đầu. Nhưng đối với tôi, cá nhân tôi nhìn nhận vấn đề một cách khác. Tôi tin rằng mặc dù Việt Nam vẫn còn đang phát triển và đầy khó khăn, nhưng đất nước có nhiều tài năng trẻ có thể cạnh tranh ở các trường đại học hàng đầu của Hoa Kỳ – và thành công rất lớn.

Đối với tôi, điều quan trọng nhất là quy trình tuyển sinh, nó phải công bằng, minh bạch và cởi mở. Nó không nên bị can thiệp bằng bất kỳ cách nào hoặc bởi bất kỳ ai.

Và kết quả như thế nào?

Sau khi vượt qua một số khó khăn ban đầu, tôi đã hoàn thành quy trình vận hành cho VEF. Trong vòng hai năm, có hơn 100 sinh viên Việt Nam được nhận vào các chương trình Thạc sĩ hoặc Tiến sĩ tại các trường đại học hàng đầu ở Hoa Kỳ. Điều này là một thành công tuyệt vời, không chỉ đối với chương trình của chúng tôi mà còn đối với sinh viên, gia đình của họ và những người đã đóng góp cho giáo dục của họ tại Việt Nam.

20 năm không phải là một khoảng thời gian ngắn, nhưng đủ để bắt đầu thấy những “trái ngọt” từ những nỗ lực không ngừng của chúng ta. Mặc dù chúng ta chỉ đang thấy những bông hoa chớm nở bây giờ, nhưng tôi tin rằng mùa xuân đang đến với giáo dục Việt Nam. Và từ những bông hoa của ngày hôm nay, chúng ta sẽ thấy “trái ngọt” của ngày mai.

Tại sao chương trình VEF sẽ kết thúc vào năm 2018?

Đạo luật được Quốc hội Hoa Kỳ thông qua để quy định hoạt động của VEF và đảm bảo cấp hàng năm 5 triệu đô la, sẽ hết hiệu lực vào năm 2018.

Với VEF, Hoa Kỳ đã mở cửa cho tài năng Việt Nam tiếp cận giáo dục hàng đầu thế giới tại các trường đại học hàng đầu ở Hoa Kỳ. Bước tiếp theo sẽ hoàn toàn nằm trong tay Việt Nam. Sinh viên Việt Nam có thể đăng ký trực tiếp vào các chương trình Thạc sĩ hoặc Tiến sĩ tại Hoa Kỳ, và các cơ sở giáo dục đã quen thuộc với sinh viên Việt Nam. The Vietnam sẽ có một chương trình mới để hỗ trợ những tài năng trẻ mới này.

Ngoài ra, tôi tin rằng chính phủ Việt Nam hoặc bất kỳ nhóm doanh nghiệp Việt Nam nào cũng có thể thành lập một chương trình tương tự như VEF. Tôi đã thảo luận với Viện Hàn lâm Quốc gia Hoa Kỳ để cung cấp hỗ trợ nếu có nguồn quỹ nội địa được cung cấp. Đó là một đầu tư thông minh khi đầu tư một lượng lớn 5 triệu đô la mỗi năm để giúp những sinh viên Việt Nam có tài năng nhất tham gia các chương trình thạc sĩ và tiến sĩ hàng đầu về khoa học và công nghệ tại Hoa Kỳ.

Nhìn lại, anh có hài lòng với những gì anh đã làm cho giáo dục Việt Nam không?

Tôi vẫn chưa hoàn thành những gì tôi đã đề ra, nên khó nói rằng tôi hài lòng. Tuy nhiên, tôi hạnh phúc và tự hào với những thành tựu của những tài năng trẻ mà tôi có niềm vui được hỗ trợ. Đó là những người sẽ tạo nên sự khác biệt và đưa Việt Nam ra trên trình độ thế giới.

Khi ông Tướng Võ Nguyên Giáp còn sống, ông đã tặng tôi một tấm tranh thư pháp với câu nói: “Vì lợi ích mười năm trồng cây. Vì lợi ích trăm năm trồng người.” Có lẽ tôi cần 100 mùa xuân trước khi tôi có thể nói rằng tôi hài lòng.

Biệt danh anh muốn mọi người gọi anh là gì?

Tôi chỉ là một người xây cầu. Mỗi cây cầu có tên riêng, nhưng người xây cầu thường làm việc trong thầm lặng. Và tôi hài lòng với sự ẩn danh mặc định đó.

Là người tốt nghiệp từ Mỹ cũng như là người sáng lập VEF, anh nghĩ gì về những thách thức hiện nay đang đặt ra trước ngành giáo dục Việt Nam?

Đối với tôi, một hệ thống giáo dục tốt phải có ba điều: giáo viên tốt, học sinh tốt và chương trình học tốt. Chúng ta không cần một khuôn viên hào nhoáng với tư liệu giảng dạy đắt đỏ nếu chúng ta không thể tập trung vào ba điều này.

May mắn thay, thông qua các nền tảng giáo dục mở, như VOER, OCW và OpenStax, chúng ta có thể dễ dàng truy cập chương trình học đẳng cấp thế giới miễn phí qua internet. Do đó, chúng ta có thể tập trung vào việc có được giáo viên và sinh viên tốt. Tuy nhiên, khó có thể trở thành một giáo viên tốt nếu bạn phải chạy từ một trường đến một trường khác để kiếm đủ để sống. Một sinh viên sẽ không cần phải trả bất kì một khoản “phụ phí” nào để có được điểm tốt đẹp, mà họ dốc sức để chuẩn bị cho kỳ thi của mình. Chúng ta cần nhìn nhận một cách chân thực và cần phải không ngừng đấu tranh để ngăn chặn tham nhũng, điều này làm xói mòn tinh thần đạo đức của giáo dục Việt Nam.

Đối với tôi, giáo dục là con đường duy nhất và ngắn nhất đến sự thịnh vượng và độc lập của mỗi cá nhân. Nó cũng là một phần của định hướng quốc gia đến sự phát triển và thành công trong tương lai.